Monday, October 31, 2005

A Prayer's Chance: Kurdish

Here is the article "A Paryer's Choice: Religion in Iraq" in Kurdish, published at Yekgirtu weekly on November 1, 2005
ليَم طةريَ نويَذكةم... ئايين لة عيَراقدا.
نووسيني: بــلال سيداحمد وةهاب
وةرطيَراني: ريَباز هادي
National Review Online, 12 ي تشريني يةكةم 2005
لة كاتيَكدا كة عيَراقيةكان خؤيان بؤ رِاثرسى لةسةر رِةشنووسى دةستور ئامادة دةكةن، زؤريَك لة ئةمريكيةكان نيطةرانيان دةربرِى لةمةرِ ئةطةرى سةرهةلَدانى دةولَةتيَكى ديني (سيؤقراتى) كة تيايدا ثياوانى ئايينى هةلَنةبذيَردراو دةستبطرن بةسةر سياسةتةكانى وولآتدا. بةلآم بة سةير كردنيَطي رابردوو، ترسى طةورة لة دةستورى عيَراقدا لةسةر ئةو دةسةلآتة نية كة دةستور دةيدات بة ئايين بةسةر دةولَةتدا، بةلَكو لةو دةسةلآتةية كة دةستور دةيدات بة دةولَةت بةسةر ئاييندا.
خراث بةكار هيَناني ئايين بؤ مةرامى سياسى يةكيَكة لة كيَشةطةورةكاني رِؤذهةلآتى ناوةرِاست، هةروةها تحديةكى طةورةية بؤ موسولَمانانى ئةمرِؤ. ئيسلامية توندرِةوةكان كة خؤيان لة رِيَكخراوى قاعيدة و هاوئايديؤلؤذيةكانى دا دةبينيَتةوة لةذيَر ناوي ئيماندا مةبةستة تؤتاليتاريةكانى خؤيانيان شاردؤتةوة. بةلآم كيَشةكة بة تةنها بةستراوةتةوة بة ئوسامة بن لادنةوة. لة نيوةى سةدةى رِابردوودا (علمانيةت) لةهةردوو ديكتاتؤريةتى سةدام حسيَن لة عيَراق و رِذيَمى فاشستى ميصر دا بريتي بووة لة دةسةلآتي فراوان و لة بن نةهاتووي دةولَةت و دةسخستنة ناو ئاين و بيرو باوةري خةلَكةوة. بةلاى ئةو حكومةتة عيلمانيانةوة دام و دةزطا ئايينية سةربةخؤكان هةرةشة لة دةسةلآتى ئةوان ئةكةن، لةبةرامبةردا دام و دةزطاى ثاشكؤ بن دةستي دةولَةت بة ئاساني بةكارديَ بؤ شةرعيةت دان بة كارة سياسيةكانى خؤيان. بةم شيَوةية، ئيسلامية توندرِةوةكان هيض جياوازيةكيان نىية لةطةلَ زؤردارة علمانيةكان، هةردوولا بةشيَوةيةكى سةرةكى ئايين وةكو كةرةستةيةك دةبينن بؤ طةيشتن بة دةسةلآت.ئاين وةكو باوةرِ ثلة دووة.
لة حالَةتةى عيَراقدا، هةولَدانى سياسى عيَراق بؤ ذيَر دةسكردني ئيسلام دةكرىَ بطةرِيَنريَتةوة بؤ ئينتيدابى بةريتانى بؤ عيَراق لةثاش جةنطى جيهانى يةكةم و هةلَوةشاندنةوةى ئيمثراتؤريةتى عوسمانى. بةرتانيةكان بؤ بةهيَزكردنى ثيَطةيان لة وولآتى ميزؤثؤتاميادا وةزارةتى ئةوقاف و كاروبارى ئايينىيان لة بةغدا دروست كر، كة لةرِيَطةيةوة دةولَةت دةتوانيَت ئيسلام بةرِيَوة ببات. لة جيهانى ئيسلامى تازةدا (علمانيةت) ئايين بة ئةركيَكي حكومى دادةنيَت وةك لة كاروباريَكى مةدةنى. ثارةي دةولَةت بةكاردةهيَنرا بؤ دروست كردنى مزطةوت و مووضةدان بة ثياوانى ئايينى، لة بةرامبةردا ثياوانى ئايينى وةكو كريَكارى دةولَةت دةبواية وانةو ووتارةكانيان بةدلَى خاوةن كارةكانيان بواية.
لةذيَر حوكمى سةدامدا بؤ نمونة، ئةطةر مةلايةك لة ووتارى هةينيدا وةسفى سةركردةى طةورةى عيَراقي نةكرداية، ضارةنووسى يان دةركردن بوو يان بةندكردن. لةرِاستيدا وتار خويَنان هةفتانة يان مانطانة فةرماني ئيداريان بؤ دةضوو كة دةبيَ باسي ضي بكةن. تةنانةت حكومةت دةستى دةخستة بؤنةو موناسةبة ئايينيةكانيشةوة. خؤ بة رِيَكةوت نةبوو كة عيَراق زؤر بة دةطمةن لةطةلَ ئيَراندا لة هةمان رِؤذدا ئاهةنطى جةذنى رِةمةزان و قوربانيان دةطيَرِا لةكاتى شةرِى ئيَران و عيَراقدا يان لةطةلَ سعوديةدا لة ثاش جةنطى كةنداو. تةنانةت رِؤذميرى قةمةرى (ئيسلامى) ببوة بةندةى دةستى جيؤثؤلةتيك.

لةثاش رِاثةرِينى سالَى 1991 لة كوردستان و دامةزراندنى ئؤتؤنؤميةكى هةريَمى لة كوردستان هةمان رِيَضكة هةر بةردةوام بوو. وةزارةتى ئةوقاف و كاروبارى ئيسلامى مووضةى مةلاكانى دةداو لة بةرامبةردا لايةنطيريانى دةكرِى، نةك لةبةر خاترى بةرذةوةندى و ثشتيوانى كردنى كيَشةى نةتةوةيى كورد، بةلَكو لةبةر دذايةتى كردنى نيَوان دوو طةورة هيَزى سياسى و هةولَدانيان بؤ كؤنترؤلَ كردنى ناوضةكة.
لةكاتى شةرِى ناوخؤى نيََوان ثارتى ديموكراتى كوردستان و يةكيَتى نيشتمانى كوردستان لة ناوةرِاستى نةوةدةكاندا، ثياوانى ئايينى مةجبوور دةبوون ثيرؤزبايي لةو لايةنة بكةن كة مووضةكةياني دةدا. كاتيَكيش كة دةسةلآت لة ئالَوطؤرِ دةكرا لةم لايةنةوة بؤ ئةو لايةن، لايةنى براوة مةلا نةيارةكانى دةردةكرد.
بةهؤى ئةو حالَةتة نادروستةوة ئةمرِؤ لايةن و مةزهةبةكاني عيَراق لةثرؤسةي نوسينةوةى رِةشنووسى دةستوردا هةلَويَستى راديكاليان وةرطرتووة. شيعةكان مافى مةزهةبى زؤريان سةثاند، بؤية سوننةكانيش زياتر لة دةورى مةلاكانيان كؤبوونةوة. ئةمةش دلَطرانى لاى كوردةكان دروست كرد، ضونكة زؤرجار ئايين بيانوويةكى سةدامى بووة بؤ ضةوساندنةوةيان. بةم شيَوةية ثةيوةندى نائاسايى نيَوان دةولَةت وئايين بةردةوامى دةبىَ، كة زةرةرى هةردوولاى لىَ دةكةويَتةوة.
با لاي كةم ناوى رِةسمى عيَراق بةبىَ ووشةى ئيسلام بيَت... قاعيدة و تاليبان و سةدام كةميان نةكرد بؤ ناشرين كردنى ئيسلام كة ئايينى ئاشتىية. رِذيَمى ئيَران بةنالةخؤ ناني بة كؤمارى ئيسلامى هةولَى داوة كة جيهان قايل بكات كة رِذيَمةكةى رِذيَميَكى ثيرؤزة هةرضةندة كارو هةلَويَستةكانى هةموو شتيَك بووبن ثيرؤز نةبوون... هةرضةندة من وةكو عيَراقيةك هيوادارم و ثيَشبينى ئةوة دةكةم كة وولآتةكةم بتوانيَ ثيَش يكةويَت بةرةو مؤديَليَكى باشترى بةرِيَوةبردن لةوةى كة لة ئيَرانى دراوسيَمان هةية، واقع ئةوة دةسةلميَنيَت كة تةنانةت عيَراقيَكى ديموكراتى بىَ بةش نابيَت لة طةندةلَى، ئةمة نيشانةيةكى نةخوازراوى سياسةتة لةهةر جيَطايةكى جيهان بيَت. ناني مؤري ئيسلام بةسةر حكومةتى عيَراقيدا بؤ ثاككردنةوةى عةيبةكانى شتيَكى زؤر خراثة بؤ داهاتووى دةولَةت و هةروةها بؤ داهاتووى ئايينةكةم كة ئيسلامة.
باوكاني ئةمريكا طةيشتنةو ئةو باوةرِةى كة جياكردنةوةى كةنيسة لة دةولَةت تةنها ثيَويستيةك نىية بؤ ثاريَزطارى كردنى دةولَةت لة ئايين بةلَكو ثيَويستيشة بؤ ثاريَزطارى كردنى ئايين لة دةولَةت.كةنيسة، ثةرستطا يةهوديةكان و مزطةوت لة ئةمريكادا دامودةزطاى زيندووى كؤمةلَطةى مةدةنين كة دةسةلاتيان هةية و كاريطةري خؤيان لة سةر سياسةت هةية. لةبةر ئةوة تا رِادةيةكى باش ديندارى بة كاريطةريَكي بةهيَزى كؤمةلَطةى ئةمريكي دةميَنيَتةوة.
عيَراقيكان لةم نمونةيةوة دةتوانن شتيَكى فيَرببن. ئايين و حكومةت ثيَويستة فرسةتيَك بة يةكدي بدةن لة عيَراقى ثاش شةرِدا، با يةكةم هةنطاويش هةلَوةشاندنةوةى وةزارةتى ئةوقاف و كاروبارى ئيسلامى بيَت. حزبة ئيسلاميةكان، لة بةرامبةردا ئةبىَ ئةوة رِوون بكةنةوة كة دلَسؤزى طةورةيان بؤ خةلَكية كة شةرعيةتيان ليَوة وةردةطرن نةوةك لة ثياوانى ئايينيةوة.
هةروةها ئيسلاميةكانيش ثيَويستة زؤر رِوون و ئاشكرا بن لة طوتاري سياسي و ئايينان. سةلآحةدين بةهادين، ئةميندارى طشتى يةكطرتووى ئيسلامى كة طةورةترين حزبى ئيسلامية لة كوردستاندا، بة يةكيَك لة رِؤذنامةنووسانى ووت: (هةر دةولَةتيَك كة دادثةروةرى و يةكسانى و شوراو مافةكانى مرؤظــ بنةماكانى بيَت، ئةوة دةولَةتيَكى ئيسلامىة ئةطةر ناويشي ئيسلامي نةبيَت... بةلآم ئةطةر ئةم بةهاو ثرةنسيثانة لة حكومةتيَكدا بةدى نةكرا ئةوة نويَنةرايةتى ئيسلام ناكات با ناويشى ئيسلامى بيَت...) .
لةرِاستيدا ئةمةية تاقيكردنةوةى راستةقينةية بؤ ئةمرِؤى عيَراق. لةجياتى ترسى نابةجيَيان لةسةر ئازادى بؤ دوور بوون لة ئايين، ئةمريكيةكان ثيَويستة ثرسيارى قورس بكةن دةربارةى بووني ئازادى ئايينى لةم دةولَةتة تازة ثيَطةيشتووةدا، كة بؤ دروست كردنى خويَن و ثارةيةكى زؤر دةبةخشن.